Ο τελευταίος Έλληνας της Σμύρνης

Σµύρνη σήµερα. Ένα συνέδριο µεταφραστών τελειώνει τις µέρες του Πάσχα. Στον κήπο της Αγίας Φωτεινής, της µικρής εκκλησίας την οποία έχει παραχωρήσει το ολλανδικό προξενείο για τις θρησκευτικές ανάγκες της ολιγάριθµης ορθόδοξης κοινότητας, δυο άνθρωποι συναντιούνται τυχαία το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής: ένας νεαρός µεταφραστής, ο Ραφαήλ με ρίζες από την Σμύρνη, κι ένας ηλικιωμένος, ο Κυρ Μανώλης, μαθητής κάποτε της περίφημης Ευαγγελικής Σχολής της Σμύρνης.

Ο ένας αγωνιά για το χρέος που δεν κατάφερε να ξεπληρώσει, την αλήθεια που έκρυψε στις σελίδες μιας μαθητικής εργασίας που δεν διαβάστηκε ποτέ, ενώ ο άλλος αναλαµβάνει να φέρει στο φως την αλήθεια αυτή που διασώζει την μνήμη, προσωπική και ιστορική.

Η Ελένη Δικαίου γράφει ένα συγκλονιστικό ιστορικό μυθιστόρημα για τα γεγονότα που μάθαμε να αποκαλούμε Μικρασιατική καταστροφή. Για τα γεγονότα που για τους ανθρώπους που τα έζησαν, ήταν μια τραγωδία, που άγγιζε τα όρια της προδοσίας.

Η ιστορία ξετυλίγεται μέσα από τα φύλλα της μαθητικής εργασία του 12χρονου μαθητή της Ευαγγελική Σχολής, Εμμανουήλ Βουλγαρίδη, με θέμα " Τον συμπατριώτη μου που θαυμάζω περισσότερο". Ο Εμμανουήλ είχε επιλέξει να μιλήσει στην εργασία του για τον Δεσπότη της Σμύρνης, τον Χρυσόστομο Καλαφάτη, τον μετέπειτα Άγιο Χρυσόστομο Σμύρνης, εκείνον που μαρτύρησε στα χέρια του Τουρκικού όχλου στις 27 Αυγούστου του 1922. 

Η οικειότητα της οικογένειάς του με εκείνη του Δεσπότη διευκολύνει το έργο του, ενώ ο ίδιος ο Δεσπότης είχε υποσχεθεί να διαβάσει την εργασία του μικρού μαθητή μόλις αυτή ολοκληρωθεί. Ο Δεσπότης βέβαια δεν πρόλαβε ποτέ να διαβάσει την εργασία του Εμμανουήλ, ενώ αυτή τελικά ολοκληρώθηκε πολλές δεκαετίες αργότερα, λίγο πριν τη δύση της ζωής του Κυρ Μανώλη.

Μέσα από τις σελίδες της εργασίας ο αναγνώστης, βλέπει να ανασταίνεται μπροστά στα μάτια του η ιστορία, τα ήθη, οι παραδόσεις, και όλη η κοσμοπολίτικη ατμόσφαιρα της Σμύρνης των αρχών του περασμένου αιώνα.

Ταυτόχρονα όμως παρακολουθεί και τις κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, την εύθρατη ισορροπία, που οδήγησαν στα γεγονότα της Μικρασιατικής καταστροφής και στον ξεριζωμό των Ελλήνων της Μικράς Ασίας. 

Πρόσωπα πολιτικά που υπήρξαν και έπαιξαν τον δικό τους καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της ιστορίας: ο Βενιζέλος, ο Πλαστήρας, ο αρμοστής της Σμύρνης Αριστείδης Στεργιάδης "ο τρισκατάρατος" όπως τον αποκαλούσαν οι Σμυρνιοί, ο βασιλιάς, οι μεγάλες Δυνάμεις, περνούν μέσα από τις σελίδες του βιβλίου και γίνονται έναυσμα για περαιτέρω έρευνα. Ιστορίες προσωπικές και η τραγωδία ενός λαού που διώχθηκε για πάντα από τον τόπο του, με τον πιο άγριο τρόπο. Ποιος έφταιξε θα αναρωτηθεί ο αναγνώστης και θα λάβει την απάντηση του Κυρ Μανώλη: «Έφταιξε “ο δρόμος για την Άγκυρα”, έφταιξε ο Βενιζέλος, ο βασιλιάς, οι δυνατοί της γης, όλοι εκτός από μας τους Μικρασιάτες, γιατί καμιά από τις αποφάσεις που πήραν για μας δεν ήταν δική μας. Εκτός κι αν είναι η αγάπη για την ελευθερία φταίξιμο, το όνειρο για την ειρήνη και την δικαιοσύνη ανάμεσα στους λαούς. Τότε μόνο υπάρχει συγχώρεση για όλους εκείνους, Έλληνες και ξένους, που με ελαφριά τη συνείδηση μας άφησαν στα χέρια του Κεμάλ».

Η Ελένη Δικαίου καταφέρνει να συνθέσει ένα ιστορικό μυθιστόρημα που με νηφαλιότητα, ακρίβεια ιστορική, χωρίς επιτηδευμένο συναισθηματισμό, μα με γνήσια συγκίνηση, διασώζει τις μνήμες μιας από τις πιο αμφιλεγόμενες ιστορικές περιόδους του Ελληνισμού. 

Συγγραφέας: Ελένη Δικαίου

Εκδόσεις: Πατάκη

Για την ζωή του Αγίου Χρυσοστόμου Σμύρνης και τα γεγονότα της Μικρασιατικής καταστροφής διαβάστε επίσης: Το πάτημα του Έλληνα