Πόσο κρατά η επλίδα

Πόσο κρατά η ελπίδα; Από τον τίτλο κιόλας, το νέο βιβλίο του Νεκτάριου Στελλάκη σε προκαλεί να το ανοίξεις, να ανακαλύψεις την απάντηση, να δώσεις τη δική σου...

Το απόσπασμα στο οπισθόφυλλο, βάζει φωτιά στην επιθυμία σου να βουτήξεις μέσα στα κείμενα, να αφήσεις τη ροή τους να σε παρασύρει σε εκείνο τον τόπο, τον λίθο που καίει μέσα στη θάλασσα της Μεσογείου: στην Κύπρο. Τον τόπο που ο πόνος προχωρά χέρι χέρι με την ελπίδα. Στην Κύπρο. Την γωνιά εκείνη της γης, που η εισβολή, και  η κατοχή την ανέδειξαν σε ακρογωνιαίο λίθο της ελπίδας για έναν κόσμο δίκαιο και ειρηνικό. 

Έξι ιστορίες - απαντήσεις στην ερώτηση του τίτλου, που ο συγγραφέας επέλεξε ανάμεσα σε δεκάδες που του εξομολογήθηκαν οι αυτόπτες και αυτήκοοι μάρτυρες των γεγονότων, για να φωτίσει πολύτροπα τούτο το ερώτημα. Και πράγματι, το βιβλίο αποπνέει την ιερότητα της εξομολόγησης. Την ιερότητα του θείου μυστηρίου.

Μήπως δεν είναι η ελπίδα το κοινό ποτήριο από το οποίο όλοι μεταλαμβάνουμε; 

Μήπως δεν είναι o πόνος η πανανθρώπινη εκκλησία στην οποία όλοι συναντιόμαστε; 

Οι έξι ιστορίες - απαντήσεις γίνονται το προζύμι που φουσκώνει το πρόσφορο της ελπίδας. Μέσα του είναι ζυμωμένες, όλες οι ιστορίες, όλες οι απαντήσεις, αυτές που καταγράφηκαν και αυτές που έμειναν άδηλες στον αναγνώστη, αυτές που ειπωθήκαν, και εκείνες που δεν ήρθαν ποτέ στο φως...                                                                                            "Κι άκουγα ονόματα τόπων, ανθρώπων… κι άκουγα ιστορίες… Όλων των λογιών, ό,τι κερνούσε ο καθένας. Και τις φύλαγα τις ιστορίες, όπως η μάνα μου το προζύμι, και τις ανάπιανα και φούσκωναν τα πανιά μου…"

Διαβάζοντας τις ιστορίες, ιστορίες γραμμένες με ευαισθησία και υψηλή λογοτεχνικότητα, που χρωματίζονται ξεχωριστά από την παρουσία της Κυπριακής ντοπιολαλιάς,  ο αναγνώστης έρχεται σε επαφή με την τραγωδία που βίωσε ο λαός της  Κύπρου το καλοκαίρι του 1974. Διαβάζει και μαθαίνει τα δραματικά γεγονότα που ακολούθησαν το πραξικόπημα, τον πόλεμο, την επιστράτευση, την προδοσία, την προσφυγιά, τη διχοτόμηση, τον βίαιο και ακούσιο διαχωρισμό Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, μετά από πάμπολλα χρόνια ειρηνικής συνύπαρξης. Μαθαίνει κάποιες από τις ιστορίες εκείνων που χάθηκαν, εκείνων που σώθηκαν ρημαγμένοι, εκείνων που ακόμα αγνοούνται, μετέωροι ανάμεσα σε ουρανό και γη, εκείνων που κατάφεραν να σταθούν στα πόδια τους και να φτιάξουν μια νέα ζωή.

Συγγραφέας και εικονογράφος, έσκυψαν με ευλάβεια πάνω στις ιστορίες, ψηλάφησαν την οδύνη των πρωταγωνιστών τους, όπως ψηλαφούμε τις ουλές σε ζωντανό κορμί: με δέος και σεβασμό. 

Διαβάζοντας για το Κυπριακό, με σκοπό να γράψω αυτή την παρουσίαση, διαπίστωσα ότι πολλά, αν όχι τα περισσότερα έργα που πηγή έμπνευσής τους είχαν την εισβολή στην Κύπρο, αφορούν χαρακτικά. Οι άνθρωποι ιδωμένοι σαν ζωντανός καμβάς, σαν ζωντανή πλάκα εγχάραξης της ιστορίας, έδωσαν αφορμή σε σπουδαίους χαράκτες όπως ο Τάσσος (Αναστάσιος Αλεβίζος) και ο Τσαγκάρης Χαμπής, να δημιουργήσουν σπουδαίες συνθέσεις. Δεν γνωρίζω αν ο εικονογράφος του βιβλίου, συνειδητά ακολούθησε την χαρακτική παράδοση που εκείνοι άφησαν σε σχέση με το Κυπριακό, ή αν ένα κάλεσμα αναπόδραστο, του "επέβαλε" να χαράξει κι εκείνος με τον δικό του τρόπο τις ιστορίες - μαρτυρίες του Νεκτάριου Στελλάκη. Θαρρώ πάντως, πως καμία άλλη τεχνική αποτύπωσης δεν θα μπορούσε να είναι περισσότερο ταιριαστή.

Η έμπνευση του εικονογράφου Αλέξη Φραγκούλη, να αφηγηθεί εξολοκλήρου μία τουλάχιστον ιστορία, με τη μορφή σφραγίδας εκκλησιαστικού πρόσφορου, είναι συγκλονιστική. Η απόδοση της ελπίδας με το σχήμα του πρόσφορου και όλης της συμβολικής που αυτό κουβαλά, υπογραμμίζει εισέτι την ιερότητα των προσωπικών αφηγήσεων. Το στρογγυλό σχήμα του πρόσφορου, γίνεται σύμβολο του άναρχου και ατελεύτητου της ελπίδας. Της ελπίδας που είναι φτιαγμένη από πράγματα καθημερινά: από βουνά και θάλασσες, μυρωδιές και χρώματα, παγωτά και κήπους με λεμόνια, βαλίτσες και τραγούδια... Όπως καθημερινά είναι και τα δώρα της Θείας Ευχαριστίας, που όμως καθαγιάζονται μέσα από την αναίμακτη θυσία. Και είναι πάντα η θυσία που μετουσιώνει τα καθημερινά σε υπερκόσμια, τα υλικά σε πνευματικά, τα δώρα σε σύμβολα.  Το ίδιο όμως συμβαίνει και με τα χαρακτικά των υπόλοιπων ιστοριών: ο στρατιώτης αρχάγγελος, το γεμάτο αναμνήσεις κράνος, τα ταπεινά υλικά μαγειρικής, το ανθισμένο εξαπτέρυγο, το σταυροειδές ειδώλιο που σκάει μέσα από το αυγό, και εκείνα, σαν κομμάτι αντίδωρο προσφέρονται στους αναγνώστες.

Διαβάζοντας κανείς τις ιστορίες του Νεκτάριου Στελλάκη, δεν διαβάζει μόνο την ιστορία της Κύπρου.  Διαβάζει την πανανθρώπινη ιστορία του πολέμου, του ξεριζωμού, της βίας, της διχόνοιας και μοιάζει να κατανοεί το στίχο τους Νικηφόρου Βρεττάκου, " Μέσα στην Κύπρο του κόσμου, η Κύπρος αμύνεται". 

Και καλείται και ο ίδιος να απαντήσει σε εκείνο το παιδί του δημοτικού σχολείου της Αγίας Νάπας, η ερώτησή του οποίου στάθηκε αφορμή να γραφτεί τούτο το βιβλίο, "πόσο τελικά κρατά η ελπίδα;"

Τι είναι εκείνο που ο αναγνώστης ελπίζει, μέσα στην Κύπρο του κόσμου, μέσα στον κοινό κόσμο που ζούμε, μέσα από την ανθρωπινότητα που μοιραζόμαστε; Τι είναι αυτό που συντηρεί τη δική του ελπίδα; Είναι δώρο οι τυφλές ελπίδες που ο προπάτορας Προμηθέας χάρισε στους ανθρώπους, ή μήπως είναι πλάνη; Και μπορεί η ελπίδα μονάχη, να κρατήσει ζωντανό τον πόθο για έναν κόσμο περισσότερο δίκαιο και ειρηνικό; Ή μήπως η ελπίδα, δεν είναι παρά η άλλη όψη της μνήμης; 

Νερό που περπατάει ο άνθρωπος...*

Νησί η Κύπρος...

...και η θάλασσα κρατά υγρή τη μνήμη...** 

Συγγραφέας: Νεκτάριος Στελλάκης

Χαρακτικά: Αλέξης Φραγκούλης 

Εκδόσεις: Καλειδοσκόπιο

 

*στίχος του Χρ. Θηβαίου

**στίχος του ποιητή Pedro Vicuna