Κάπου λάμπει ακόμα ο ήλιος

Το 1939 οι Γερμανοί καταλαμβάνουν την Τσεχοσλοβακία. Ο Μίσα, ο πρωταγωνιστής της ιστορίας μας, είναι μόλις 9 ετών και ζει μια ανέμελη παιδική ζωή με την οικογένειά του. Ο πατέρας του Μίσα συλλαμβάνεται. Μερικούς μήνες μετά και ενώ έχει θανατωθεί από τους Ναζί με βασανιστήρια, ανακοινώνεται στην οικογένεια ότι πέθανε στη φυλακή από φυσικά αίτια.

Ο κλοιός γύρω από τους Εβραίους της Πράγας σφίγγει συνεχώς. Κάθε μέρα νέες απαγορεύσεις, νέοι κανόνες διαβίωσης και ο αντισημιτισμός να φουντώνει.

Η ιστορία του Michael Gruenbaum είναι η αληθινή ιστορία του Μίσα. Ο Gruenbaum είναι ο Μίσα. Ο μικρός εβραίος που μαζί με την μητέρα και την λίγο μεγαλύτερη αδελφή του, μεταφέρεται τον Νοέμβριο του 1942 στο Τερεζίν. Το Τερεζιν ήταν ένα προσωρινό στρατόπεδο διέλευσης στη Β. Τσεχοσλοβακία όπου οι Εβραίοι της χώρας συγκεντρώνονταν πριν σταλούν στο Άουσβιτς για εξόντωση. Ο Μίσα θα μπει στο στρατόπεδο 12 ετών και θα βγει σχεδόν στα 15. Θα χάσει την παιδική του αθωότητα μέσα σε μερικούς μήνες και θα γνωρίσει το σκληρό πρόσωπο της ζωής, της ζωής που κατάφερε να ξεγελάσει για να του χαριστεί.

O Michael Gruenbaum, διηγήθηκε την ιστορία του στον συγγραφέα Todd Hasak – Lowy που κατάφερε να μας δώσει κάτι παραπάνω από ένα ιστορικό ντοκουμέντο για το ολοκαύτωμα. Κατάφερε να δώσει φωνή σε ένα δωδεκάχρονο παιδί και να κάνει εφικτό να απευθυνθεί στα σημερινά παιδιά της ηλικίας του. Το βιβλίο είναι γραμμένο για αναγνώστες της ηλικίας που είχε ο Μίσα την εποχή που βρέθηκε στο στρατόπεδο. Γίνεται η γέφυρα που ενώνει την ιστορική μνήμη με το παρόν. Γιατί όπως ο ίδιος ο Greuenbaum λέει, “προτού ισχυριστούμε ότι δεν θα ξεχάσουμε κάτι, πρέπει πρώτα από όλα να το γνωρίσουμε”.

Η αφήγηση γίνεται σε χρόνο ενεστώτα. Αυτό κάνει τα γεγονότα πιο δυνατά, πιο ζωντανά, πιο αληθινά, επιτρέπει στον αναγνώστη να βάλει τον εαυτό του στη θέση του Μίσα. Σκοπός του συγγραφέα, είναι να καταφέρει να διαβάσει την ιστορία ο αναγνώστης σαν να ήταν εκεί, σαν να ζούσε τα γεγονότα. Η αφήγηση μοιάζει να ξεπηδά απ' ευθείας από τη σκέψη του μικρού Μίσα, και δεν έχει την μορφή μιας εκ των υστέρων αφήγησης. Όλα όσα περιγράφονται συνέβησαν στην πραγματικότητα.

Ο Μίσα βρέθηκε στον θάλαμο 7 του κτιρίου L417 μαζί με περίπου 40 ακόμα αγόρια. Υπεύθυνος του θαλάμου ήταν ο εικοσάχρονος Φράντα, που κατάφερε να μετατρέψει ένα προσωρινό καταφύγιο από τον θάνατο, σε ένα νησάκι όπου οι Νεσερίμ, όπως έλεγαν την ομάδα των παιδιών του θαλάμου 7, κατάφεραν να μεγαλώσουν, διαφυλάσσοντας όσο ήταν εφικτό από τις συνθήκες την αξιοπρέπεια, τον αυτοσεβασμό τους και κάτι από την παιδική τους ανεμελιά.

Αυτό που κυρίως κατάφερε, ήταν εμπνεύσει τα παιδιά διδάσκοντάς τα πως να επιβιώσουν, χάρη στο ομαδικό πνεύμα που τους ενστάλαξε και κυρίως ωθώντας τα να διατηρήσουν την ανθρωπιά που οι Ναζί έκαναν ότι μπορούσαν για να τσακίσουν.

Από τα 80 αγόρια που πέρασαν μέσα σε αυτά τα χρόνια από το θάλαμο, επέζησαν μόνο τα 11. Ανάμεσα τους και ο Μίσα.

Ο Μίσα και η οικογένειά του βρέθηκαν τρεις φορές στο χαρτί με το τρανσπόρτο. Το χαρτί που όριζε ποιος θα μεταφερθεί στο Άουσβιτς. Και είναι γνωστό ότι τα παιδιά φτάνοντας εκεί τα περίμενε ο θάλαμος αερίων. Χάρη στην αποφασιστικότητα της μητέρας του και με αρκετή τύχη, κατάφεραν να μην ανέβουν ποτέ στο τρένο του θανάτου.

Όσα διαβάζουμε στην ιστορία των Greunbaum και Hasak- Lowy είναι αληθινά. Μπορεί να έχουν χρωματιστεί από την συγγραφική ιδιότητα του Lowy, αλλά ο πυρήνας τους είναι πέρα για πέρα αληθινός. Το Τερεζίν υπήρξε, υπήρξε ως ο προθάλαμος του Άουσβιτς. Οι Νεσερίμ υπήρξαν. Παιδιά γεμάτα όνειρα, ταλέντα και αγάπη για τη ζωή που τους στερήθηκε τόσο βίαια. Τα τρένα του θανάτου υπήρξαν και οδήγησαν στο θάνατο εκατομμύρια ανθρώπους, ξεκληρίζοντας ολόκληρες οικογένειες.

Ο Michael (Misa) Gruenbaum  

Το ολοκαύτωμα έγινε γιατί πολλοί άνθρωποι επέτρεψαν να συμβεί. Το ολοκαύτωμα δεν το έκανε ο Χίτλερ μονάχος. Το έκανε μια ολόκληρη κοινωνία που σιώπησε, δεν αντέδρασε, έθρεψε την φωτιά του αντισημιτισμού, που οι φλόγες της έκαψαν παιδιά, ηλικιωμένους, ανάπηρους, ανήμπορους και “διαφορετικούς” κάθε είδους, Είναι χρέος μας ως ανθρωπότητα να μάθουμε και να μην επιτρέψουμε να ξανασυμβεί κάτι παρόμοιο. Αν και δυστυχώς αυτά που συμβαίνουν σε πολλές γωνιές της Γης, δείχνουν ότι η σιωπή μας εξακολουθεί να επιτρέπει τον εκκωφαντικό θρίαμβο τη βίας. Και ίσως να έχει δίκιο ο συγγραφέας Θανάσης Τριαρίδης που λέει ότι οι “εμείς θα ανεβάσουμε τους ανθρώπους στα τρένα για το επερχόμενο Άουσβιτς...”

Θα πω κλείνοντας, ότι σε αυτό, όπως και σε άλλα βιβλία επιζώντων του ολοκαυτώματος που έχω διαβάσει, αυτό που πάντα με συγκλονίζει είναι ότι η ελπίδα κατάφερε να επιβιώσει και να μην επιτρέψει στο μίσος να ροκανίσει την μετέπειτα ζωή αυτών των ανθρώπων. Από τις νηφάλιες αφηγήσεις του Primo Levi μέχρι τη δημόσια συγχώρεση του Mengele και όλων των Ναζί από την Eva Mozes, μέχρι την μητέρα του Μίσα που μετά σχεδόν από τρία βασανιστικά χρόνια στο Τερεζίν και έχοντας χάσει τον σύζυγο της και όλα της τα υπάρχοντα, γράφει σε επιστολή της σε συγγενείς “ δεν ξέρουμε πως θα είναι το μέλλον μας. Κανένας από τους παλιούς μας φίλους δεν είναι πλέον ζωντανός. Δεν ξέρουμε που θα ζήσουμε. Τίποτα! Κάπου όμως στον κόσμο λάμπει ακόμα ο ήλιος, υπάρχουν βουνά, ο ωκεανός, βιβλία, μικρά καθαρά σπίτια και ίσως το ξεκίνημα μιας νέας ζωής”, όλα αυτά μου δείχνουν ότι ο άνθρωπος δεν είναι μόνο το κτήνος που τον κάνει ο πόλεμος. Είναι μαζί και η ελπίδα. Είναι ο τρόπος που επιλέγει να ζει, το δεμάτι που διαλέγει να ανήκει και η δύναμη που έχει να συγ-χωρεί και να συν-υπάρχει. 

Συγγραφείς: Michael Gruenbaum & Todd Hasak - Lowy

Μετάφραση: Μαρίζα Ντε Κάστρο

Εκδόσεις:Παπαδόπουλος

Δείγμα γραφής: 

“ Περιμένετε” φωνάζει ο Φράντα και στρέφει το κεφάλι προς τα εκεί που περπατούσαν ο Ζιντλ και ο Έντελστάιν άλλα έχουν πια φύγει. “ Ωστόσο, πρέπει να ξέρεις ότι οι Ναζί...”

“Τι;” ρωτάω.

“ Και οι Ναζί συνεργάζονται μεταξύ τους. Ο Χίλτερ μάζεψε πολλά κλαδιά. Εκατομμύρια” λέει ο Φράντα και δείχνει μια σειρά από δέντρα. “Λίγο είναι να βλέπεις ένα δεμάτι δέκα χιλιάδων ατόμων με τα χέρια υψωμένα μπροστά να ουρλιάζουν σε τέλεια αρμονία “Χάιλ Χίτλερ”; Για να μας φέρουν όλους στο Τερεζίν, να μας κρατάνε φυλακισμένους, σ 'αυτές τις συνθήκες, να...να κάνουν ότι έκαναν και ότι σκοπεύουν να κάνουν, χρειάζονταν ένα τεράστιο, τεράστιο, τεράστιο μάτσο ανθρώπων”.

“Αλλά τότε” ξεκινάω να λέω. “Αλλά τότε τι γίνεται με...”

“Λοιπόν...” λέει γρήγορα ο Φράντα, όμως πάλι σταματάει. “ Λοιπόν δεν αρκεί να δουλεύεις μαζί με κάποιους. Πρέπει πάντα να ρωτάς τον εαυτό σου: είμαι στο σωστό δεμάτι; Αυτό το δεμάτι θα με κάνει πιο δυνατό αν πάω μαζί του;”

“ Οι Νεσερίμ είναι καλό δεμάτι” αποφαίνεται ο Γίρι.

“Ναι;” ρωτάω.

“Ναι έτσι νομίζω” απαντάει ο Φράντα. “Πιστεύω ότι οι Νεσερίμ είναι ένα υπέροχο δεμάτι”. Τρίβει το πιγούνι του σαν να σκέφτεται κάτι, ποιος ξέρει τι. “ Εμπρός κλαδιά μου, πάμε”.