Auschwits

Υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση που κρατά δεκαετίες, σχετικά με τη χρήση και την ονομασία των εγκαταστάσεων του Άουσβιτς. Μπορώ πια να καταλάβω το γιατί...

Αυτό που συμβαίνει στο Άουσβιτς, είναι το ίδιο που συμβαίνει και σε άλλα σημαντικά μνημεία, και εννοώ μνημεία που δεν μπορούν να προσδιοριστούν αποκλειστικά με πολιτιστικούς ή καλλιτεχνικούς όρους. Το Άουσβιτς είναι ένας τέτοιος χώρος. Είναι ένας χώρος που υπερβαίνει οποιαδήποτε πολιτιστική, εθνική, θρησκευτική ταυτότητα. Είναι ένας χώρος που υπερβαίνει οποιαδήποτε ιδεολογία, ή προσωπική αντίληψη. Το Άουσβιτς είναι ψηλαφητός πόνος, είναι υποστασιοποιημένος (αν μου επιτρέπεται η λέξη) θάνατος. Είναι τα καρφιά στο Σώμα του Ανθρώπου. Είναι τα ραπίσματα, ο χλευασμός, η χολή και το ξύδι, το ακάνθινο στεφάνι, η λόγχη, η κραυγή απελπισίας, ο αντίλαλος της κραυγής στο κενό, είναι ο σεισμός που έσχισε το καταπέτασμα αυτού που εννοούμε ως Ανθρωπινότητα στα δύο: προ και μετά Άουσβιτς. Χωρίς καν το άλλοθι του "Ου γαρ οίδασι τι ποιούσι".

Ένας τέτοιος χώρος δεν μπορεί να ονομάζεται μουσείο. Δεν είναι δυνατόν να μουσειοποιηθεί ο πόνος. Δεν μπορεί να χωρέσει στα πλαίσια μιας “ξενάγησης”, τις περισσότερες φορές τόσο κρύας και αποστασιοποιημένης, που σε κάνει να αναρωτιέσαι αν βρίσκεσαι στο σωστό χώρο. Η φρίκη δεν μπορεί να χωρέσει πίσω από βιτρίνες με ευρήματα, με απομεινάρια από μαλλιά, παπούτσια ή βαλίτσες που κάποτε χώρεσαν τις ελπίδες αληθινών ανθρώπων. Ούτε καν στις φωτογραφίες της φρίκης. "Η φρίκη δεν μας διδάσκει τίποτα" είχε πει o Aharon Applefeld, και έχει δίκιο. Δεν βγήκα περισσότερο ευαισθητοποιημένη από τους χώρους του στρατοπέδου. Βγήκα απογοητευμένη και θυμωμένη. Δεν περίμενα αυτό που είδα: ένα ολόκληρο οικοδομικό τετράγωνο από μαγαζιά, εστιατόρια, ξενοδοχεία, ακριβώς έξω από το χώρο του στρατοπέδου. Ορδές τουριστών να καταφθάνουμε με πούλμαν, με σάντουιτς και ροφήματα στο χέρι, με φωτογραφικές μηχανές και audio guides. Αλίμονο... Μπήκαμε στο χώρο μουδιασμένοι. Ακολουθήσαμε την ξεναγό μας, σαν να ακολουθούσαμε κηδεία. Αντιλαμβανόμενοι το οξύμωρο του θε(α)ματος, αμήχανοι, σιωπηλοί και με τις φωτογραφικές μηχανές κατεβασμένες στους εσωτερικούς χώρους, όχι (μόνο) γιατί απαγορευόταν η φωτογράφιση, αλλά και γιατί το αντίθετο θα σε έκανε να νιώσεις σαν να βεβηλώνεις τάφο, περιδιαβήκαμε τους χώρους που συντελέστηκε αυτό το ασύλληπτο έγκλημα. Και μας έθλιψε αυτή η προσπάθεια, πως να το πω, “εγκιβωτισμού” της φρίκης. Αυτή η ιδέα να την ορίσουμε, να τη χωρέσουμε, να την πουλήσουμε, να την συντηρήσουμε σαν μέσα σε ψυγείο. Πόση συγκίνηση όμως, πόση αληθινή συγκίνηση, μπορεί να σου δώσει ένα κατεψυγμένο έκθεμα; Τι μπορεί να διδαχθείς από την βιτρινοποιημένη μνήμη;

Την απογοήτευσή μου απάλυνε κάπως η επίσκεψη στο δεύτερο στρατόπεδο, το Birkenau. Εκεί που όλη η εμπειρία είναι έξω. Εκεί που δεν μπερδεύονται οι φωνές των ξεναγών σε μια ακατάληπτη Βαβελική γλώσσα, εκεί που μπορείς να κλείσεις τα μάτια και να αφουγκραστείς τις φωνές από το παρελθόν. Η ξεναγός μας σε αυτό το στρατόπεδο ήταν Εβραία. Δεν ξέρω αν έπαιξε αυτό κάποιο ρόλο στο τρόπο που διηγείτο τα γεγονότα. Είχε όμως μια ζεστασιά και ένα πάθος η φωνή της. Ίσως ήταν και η ώρα: ο ήλιος βασίλευε σε έναν σχεδόν ασυννέφιαστο ουρανό και άφηνε ρόδινες ανταύγειες πάνω σε ότι έχει μείνει από τον καταυλισμό. Ο ήλιος τα κάνει όλα πιο υποφερτά. Ακόμα και αυτό το μέρος. Στο μυαλό μου ήρθε το μυθιστόρημα του επιζώντα του στρατοπέδου Τερεζίν, Michael Gruenbaum, το "Κάπου λάμπει ακόμα ο ήλιος", που έφτασε παιδί και έφυγε έφηβος από αυτό ακριβώς το στρατόπεδο. Και ναι, είμαι σίγουρη πια, πως το καλύτερο μνημόσυνο και ο πιο σεβάσμιος τρόπος να διδαχθούν οι νεότεροι την ιστορία του Ολοκαυτώματος και τις ολέθριες συνέπειες της Ναζιστικής ιδεολογίας, είναι η λογοτεχνία. Η ζωντανή μνήμη όπως τη διέσωσαν στα έργα τους η Anna Frank, ο Primo Levi, ο Victor Frankl, ή οι επιστολές του Λευκού Ρόδου, μα και εκείνοι που έγραψαν αργότερα μυθιστορήματα, ποίηση ή θέατρο βασισμένοι στα γεγονότα και τα πρόσωπα της εποχής.